نقرس|تخصصی ترین گفتار درمانی درخیابان مطهری کرج 09121623463
نقرس (که در صورت مبتلا شدن شست پا به آن نقرس پا نیز گفته میشود)[۱] نوعی بیماری است که حملات پیاپی آرتروز التهابی حاد —نوعیورم مفاصل همراه با سوزش، التهاب و قرمزی— معمولاً از ویژگیهای آن است.مفصل متاتارسوفالانژیال در ابتدای شست پا متداولترین ناحیه ابتلا به این بیماری است (حدود ۵۰٪ از موارد را شامل میشود). با این حال، این بیماری میتواند در قالب توفوس، سنگ کلیه، یا سنگ کلیه اوراتی نیز ظاهر شود. عامل این بیماری افزایش میزان اسید اوریک در خون است. اسید اوریک باعث ایجاد کریستال میشود، و کریستالها در مفاصل، تاندونها و بافتهای اطراف رسوب میکند. در صورت مشاهده این کریستالهای خاص در مایع مفصلی، از ابتلا به این بیماری اطمینان حاصل میشود. درمان با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID)، استروئید، یا کلشیسین باعث بهبود سندرمهای بیماری میشود. پس از اینکه حمله حاد این بیماری فروکش کرد، میزان اسید اوریک را معمولاً با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی کاهش میدهند، و در مواردی که حملات پیاپی وجود دارد، مصرف آلوپورینول یا پروبنسید از افزایش آن جلوگیری میکند. مصرف چربی و کلسترول زیاد نیز باعث شیوع و درد در مفاصل بدن میشود
محتویات
نشانهها و علائم بیماری
نمونه نقرس که در مفصل متاتارسوفالانژیال شست پا ظاهر شده است: به قرمزشدگی خفیف پوست روی مفصل دقت کنید.
نقرس میتواند به شکلهای مختلف ظاهر شود، گرچه متداولترین آن حملات پیاپی آرتروز التهابی حاد (نوعی ورم مفصل همراه با سوزش، التهاب و قرمزی) میباشد.[۲] درد در محل اولین مفصل متاتارسوفالانژیال (محل اتصال شست پا به کف پا) اولین تظاهر بیماری در حدود نیمی از مبتلایان به نقرس است.[۳] این نشانه (درد در محل اتصال شست پا به کف پا) پوداگرا podagra نامیده میشود. مفاصل دیگر نیز مانند پاشنهها، زانوها، مچها و انگشتان ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.[۳] درد مفاصل معمولاً پس از ۲ تا ۴ ساعت و در طول شب شروع میشود.[۱] دلیل شروع آن در شب این است که دمای بدن در آن زمان پایینتر میباشد.[۱] علائم دیگر ممکن است در موارد معدودی همراه با درد مفصل بروز کنند، مانندخستگی و تب شدید.[۱][۳] افزایش طولانی مدت میزان اوریک اسید (هایپراوریسمی) میتواند باعث بروز علائم دیگری شود، از جمله رسوبات سفت و بی درد کریستالهای اسید اوریک که به توفوس معروفاند. توفوس شدید میتواند به علت سائیدگی استخوان منجر به آرتروز مزمن شود.[۴] افزایش میزان اسید اوریک ممکن است منجر به رسوب کردن کریستالها در کلیههاشود، و باعث ایجاد سنگ و سنگ کلیه اوراتی گردد.[۵]
علل بیماری
هایپراوریسمی علت اصلی نقرس میباشد، که میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله رژیم غذایی، استعداد ژنتیکی، یا دفع ناقصاورات، یعنی نمکهای اسید اوریک.[۲] دفع ناقص اوریک اسید توسط کلیهها عامل اصلی هایپراوریسمی است که حدود ۹۰٪ موارد را شامل میشود؛ از طرف دیگر، تولید بیش از حد آن حدود ۱۰٪ موارد را تشکیل میدهد.[۶] حدود ۱۰٪ از افراد دارای هایپراوریسمی در دورهای از زندگی خود به نقرس مبتلا میشوند.[۷] با این حال، خطر آن بسته به درجه هایپراوریسمی متغیر است. وقتی میزان آن بین ۴۱۵ تا ۵۳۰ μmol/l (۷ تا ۹/۸ میلیگرم در دسی لیتر) باشد، خطر ۵/۰٪ در سال است، در حالی که در موارد بالای ۵۳۵μmol/l (۹ میلیگرم در دسی لیتر)، خطر ۵/۴٪ در سال است.[۱]
سبک زندگی
عوامل وابسته به رژیم غذایی حدود ۱۲٪ از موارد ابتلا به نقرس را شامل میشود،[۲] و ارتباطی خاص با مصرف الکل، نوشیدنیهای حاویفروکتوز، گوشت و غذاهای دریایی دارد.[۴][۸] عوامل دیگر عبارتند از تروما و جراحی.[۶] مطالعات اخیر نشان داده است عوامل تغذیهای که زمانی مرتبط دانسته میشد در واقع شامل مصرف سبزیجات سرشار از پورین (مانند لوبیا، نخود، عدس و اسفناج) و پروتئین کامل نمیشود.[۹][۱۰] مصرف ویتامین ث و فراوردههای لبنی، همراه با ورزش، ظاهراً خطر ابتلا به این بیماری را کاهش میدهد.[۱۱][۱۲][۱۳]تصور میشود دلیل آن تا حدودی به علت اثر آنها در کاهش مقاومت به انسولین باشد.[۱۳]
ژنتیک
ابتلا به نقرس تا حدی ژنتیکی است، که حدود ۶۰٪ از تنوع ژنتیکی در میزان اسید اوریک را تشکیل میدهد.[۶] سه ژن با نامهای SLC2A9،SLC22A12 و ABCG2 یافت شدهاند که با نقرس ارتباط متداول دارد، و تنوع آنها میتواند خطر ابتلا به آن را حدوداً دو برابر کند.[۱۴][۱۵] با از بین رفتن عملکرد ژنهای SLC2A۹ و SLC22A۱۲، جذب اورات کاهش یافته و اورات اضافی ترشح میشود و سبب هایپراوریسمی وراثتی میگردد.[۱۵] تعدادی از اختلالات نادر ژنتیکی، مانند نفروپاتی هایپراوریسمی جوانی خانوادگی، بیماری کلیوی کیستی مدولاری، بیش فعالیت سنتتاز فسفوریبوزیل پیروفسفات، و نقص هایپوکزانتین-گوانین فسفوریبوزیل ترنسفرات چنانکه در سندرم لش نیهان مشاهده میشود، با نقرس مرتبط هستند.[۶]
بیماریها
نقرس غالباً همراه با بیماریهای دیگر بروز میکند. سندرم متابولیک، ترکیبی از چاقی شکم، زیادی فشار خون، مقاومت به انسولین ومیزان غیرعادی لیپید، در حدود ۷۵٪ از موارد ظاهر میشود.[۳] بیماریهای دیگری که از عوارض نقرس میباشند عبارتند از: پلی سایتمی،مسمویت سرب، نارسایی کلیه، کم خونی همولیتیک، پسوریازیس و پیوند اندام.[۶][۱۶] اگر شاخص توده بدنی در مردان بیش از ۳۵ یا برابر با آن باشد، خطر ابتلا به نقرس سه برابر میشود. قرارگیری در معرض سرب بهطور مداوم و الکل آلوده به سرب به دلیل اثر مضری که روی عملکرد کلیهها میگذارند، جزء عوامل خطرزای نقرس هستند.[۱۷] سندروم لش نیهان اغلب با آرتروز نقرسی همراه است.
داروها
داروهای ادرارآور با حملات نقرس در ارتباط بودهاست. با این حال، به نظر نمیرسد هیدروکلروتیازید با دز کم باعث افزایش خطر ابتلا به آن شود.[۱۸] داروهای دیگری که با این بیماری در ارتباط بودهاند عبارتند از نیاسین و آسپیرین (اسید استیل سالیسیلیک).[۴] داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی، سیکلوسپورین و تاکرولیموس نیز با خطر ابتلا به نقرس در ارتباط هستند،[۶] بخصوص زمانی که داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی همراه با هیدروکلروتیازید مصرف شوند.[۱۹]
در کنار داروهای شیمیایی، عصاره گیاه گزنه به دلیل داشتن ماده مؤثر کوئرسیتین، تولید و آزادسازی TNF-α را که از مهمترین عوامل ایجادکننده التهابدر آرتریت روماتوئید است را کاهش میدهد. همچنین وجود فلاونوئیدها و پلی فنولهایی که در عصاره این گیاه وجود دارد، با مهار رهاسازی هیستامین از ماست سلها و مهار آنزیم ۵-لیپواکسیژناز دخیل در سنتز LTB4، سبب اثرات ضد دردی میشوند.[۲۰][۲۱][۲۲] این فلاونوئیدها از اتصال فاکتور NF–kB به DNA جلوگیری کرده و مانع از تشکیل کمپلکس NFkB–DNA میشوند. اثر دیگر آنها، ممانعت از مهار فاکتور IkB–α (فاکتور تخریبی NF–kB) است که در نتیجه آن مانع از ایجاد التهاب میشوند.[۲۳]
پاتوفیزیولوژی
اوریک اسید نقرس اختلالی ازمتابولیسم پورین است،[۶] و زمانی بروز میکند که متابولیت آخر آن، یعنی اوریک اسید، در قالب اورات منوسدیم به شکل کریستال در میآید، و در مفاصل، تاندونها و بافتهای اطراف آنها رسوب میکند.[۴]سپس این کریستالها واکنشی التهابی از طرف سیستم ایمنی را در یک ناحیه خاص برانگیخته میکنند، در حالی که یکی از پروتئینهای مهم در آبشار التهابیاینترلوکین میباشد.[۶] از دست رفتناوریکاز بهطور پیش رونده در انسان ونخستیسانان بزرگتر، که باعث تجزیه اسید اوریک میشود، سبب متداول بودن این بیماری شدهاست.[۶]
عوامل رسوب کردن اسید اوریک هنوز به خوبی کشف نشدهاست. گرچه هرقدر مقدار اسید اوریک بیشتر شود احتمال کریستال شدن آن هم افزایش مییابد، ولی ممکن است در مقادیر معمولی هم کریستال ایجاد شود.[۴][۲۴] دیگر عواملی که تصور میشود در برانگیختن مرحله حاد آرتروز نقش مهمی دارند عبارتند از دماهای سرد، تغییرات ناگهانی در میزان اسید اوریک، اسیدوز،[۲۵][۲۶] آب رسانی مفصلی، و پروتئینهای بافتمانه برونیاختهای، مانند پروتئین گلیکوزیل شده، کلاژن و کندرویتین سولفات.[۶] اینکه رسوبگذاری در دماهای پایین افزایش مییابد تا حدی توجیه میکند که چرا مفاصل پا متداولترین نقاط بروز این بیماری است.[۲]تغییرات ناگهانی در میزان اسید اوریک ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله تروما، جراحی، شیمی درمانی، داروهای ادرارآور، و شروع مصرف آلوپورینول یا دست کشیدن از مصرف آن.[۱] مسدودکنندههای کانال کلسیم و لوزارتان در مقایسه با دیگر داروهای مخصوصزیادی فشار خون خطر کمتری را به همراه دارند.[۲۷]
تشخیص
Gout on پرتو ایکس of a left foot: نقطه معمول بروز نقرس مفصل شست پا است. به ورم بافت نرم واقع در تیغه پا نیز توجه کنید.
رشتههای کریستالهای اوریک اسید از یک نمونه مایع مفصلی که با یک میکروسکوپ دارای نور پولاریزه عکسبرداری شدهاست.
تشکیل کریستالهای اوریک اسید در مفاصل با ابتلا به بیماری نقرس در ارتباط است. نقرس را میتوان در افرادی که مبتلا به هایپراوریسمی و نقرس شست پا هستند بدون نیاز به بررسیهای بیشتر تشخیص داد و دوره درمان را آغاز کرد. با این حال، اگر نسبت به تشخیص آن شکی وجود داشته باشد، باید آزمایش مایع مفصلی را انجام داد.[۱] گرچه استفاده از پرتو ایکس برای تشخیص نقرس مزمن مفید است، کارایی خاصی در حملات حاد ندارد.[۶]
مایع سینوویال
یک تشخیص قطعی برای بیماری نقرس بر پایه شناسایی بلورهای مونوسدیم اورات در مایع سینوویال یا یک توفوس میباشد.[۳] کلیه نمونههای مایع سینوویال بدست آمده از مفاصل متورمی که به این بیماری تشخیص داده نشدهاند باید برای وجود این بلورها بررسی گردند.[۶]تحت میکروسکپی نور قطبیده، این بلورها دارای ریخت سوزنیشکل و یک شکست مضاعفمنفی قوی میباشند. انجام این تست دشوار بوده و برای انجام آن اغلب به یک معاینهگر آموزشدیده نیاز است.[۲۸] همچنین این مایع باید به نسبت خیلی سریع پس از مکش از بدن مورد بررسی قرار گیرد چرا که دما و pH بر میزان حلالیت آن تأثیر میگذارد.[۶]
آزمایشهای خون
هیپراوریسمی (بالا بودن اسید اوریک خون) یک ویژگی کلاسیک نقرس است، اما این بیماری در نیمی از موردها بدون هیپراوریسمی رخ میدهد، و اغلب افراد دارای سطوح بالای اسید اوریک هرگز به نقرس مبتلا نمیشوند.[۳][۲۹] به همین علت، کاربرد اندازهگیری اسید اوریک در تشخیص این بیماری بسیار محدود میباشد.[۳] هیپراوریسمی (بالا بودن اسید اوریک خون) به حالتی گفته میشود که در آن سطح اورات پلاسما در مردان بالاتر از ۴۲۰ μmol/l (7.0 mg/dl) و در زنان بالاتر از ۳۶۰ μmol/l (6.0 mg/dl) باشد.[۳۰] سایر آزمایشهای خونی که به صورت رایج انجام میگیرند عبارتند از شمارش تعداد گلبولهای سفید خون، الکترولیتها، عملکرد کلیهها، و نرخ رسوب گلبولهای قرمز (ESR). اما با این حال، هم گلبولهای سفید خون و هم ESR میتوانند در غیاب عفونت و در نتیجه نقرس در سطوح بالایی قرار داشته باشند.[۳۱][۳۲]شمار تعداد گلبولهای سفید خون برابر با میزان بالای ۴۰٫۰×۱۰۹/l (۴۰٬۰۰۰/mm۳) ثبت شدهاست.[۱]
تشخیص افتراقی
مهمترین تشخیص افتراقی در نقرس آرتروز عفونی میباشد.[۳][۶] این موضوع باید در افراد دارای علایم عفونت یا بیمارانی که در امر درمان بهبودیای از خود نشان ندادهاند لحاظ گردد.[۳] برای کمک در امر تشخیص میتوان رنگآمیزی گرام و پرورش مایع سینوویال را انجام داد.[۳] از جمله شرایط دیگری که شبیه به این مورد به نظر میرسند شامل شبهنقرس وآرتروز روماتیسمی میباشند.[۳] توفوس نقرسی، به ویژه در مواردی که در مفصل واقع نشدهاست، میتواند با کارسینوم سلول قاعدهای،[۳۳] یا دیگر نئوپلاسمها اشتباه گرفته شود.[۳۴]
پیشگیری
هم تغییرات در سبک زندگی و هم داروها میتوانند به کاهش سطوح اسید اوریک منجر شوند. انتخابهای رژیم غذایی و سبک زندگی مؤثر شامل کاهش مصرف مواد غذایی نظیر گوشت و غذاهای دریایی، مصرف کافی ویتامین C، محدود کردن مصرف الکل وفروکتوز (شهد میوه)، و اجتناب از مرض چاقی میباشد.[۲] یک رژیم غذایی کمکالری در مردان چاق، سطوح اسید اوریک را به میزان ۱۰۰ µmol/l (1.7 mg/dl) کاهش داده است.[۱۸] مصرف روزانه ۱٬۵۰۰ mg ویتامین C، خطر ابتلا به نقرس را به میزان ۴۵٪ کاهش میدهد.[۳۵] مصرف قهوه، و نه چای، خطر ابتلا به نقرس را کاهش میدهد.[۳۶] نقرس ممکن است در نتیجه آزادسازی پورینها از سلولهای دچار قحطی اکسیژن، در درجه بعدی پس از آپنه خواب رخ دهد. دریافت پروتئین بدن از منابع کم چربی لبنی.[۳۷] درمان آپنه میتواند بروز حملات را کاهش دهد.[۳۸]
درمان
هدف اصلی از درمان، فرونشاندن علایم یک حمله حاد میباشد.[۳۹] از طریق مصرف داروهای مختلفی که به منظور کاهش سطوح اسید اوریک سرمی استفاده میشوند میتوان از تکرار حملات جلوگیری نمود.[۳۹] اعمال یخ به مدت ۲۰ الی ۳۰ دقیقه و چندین مرتبه در روز باعث کاهش درد میشود.[۲][۴۰] از جمله گزینههای موجود برای درمان شرایط حاد شامل داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDها)،کلشیسین و استروئیدها میباشد،[۲] در حالی که گزینههای موجود برای پیشگیری شامل آلوپورینول، فبوکسوستات و پروبنسیدمیباشد. کاهش سطوح اسید اوریک میتواند این بیماری را درمان کند.[۶] درمان بیماریهای همراه بیمار نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.[۶]
NSAIDها
NSAIDها، درمان معمول و درجه نخست برای نقرس به حساب میآیند، و هیچکدام از عاملهای NSAID خاص دارای تأثیر بسیار بیشتر یا بسیار کمتر از عاملهای NSAID دیگر نمیباشد.[۲] بهبود شرایط بیمار ممکن است ظرف چهار ساعت اول پس از مصرف دارو مشاهده شود، و ادامه درمان به مدت یک تا دو هفته توصیه میگردد.[۲][۶] اما با این حال، این داروها برای بیمارانی که دچار مشکلات پزشکی خاص دیگر نظیر خونریزی معدی رودهای، عملکرد نامناسب کلیهها، یا عملکرد نامناسب قلب میباشند، توصیه نمیگردد.[۴۱] با وجود آنکه از لحاظ تاریخی، ایندومتاسین رایجترین NSAID استفاده شده بودهاست، یک داروی جایگزین نظیر ایبوپروفن، میتواند در غیاب تأثیرگذاری بهتر، به دلیل عوارض جانبی کمتر آن ترجیح داده شود.[۱۸] برای آن دسته از بیمارانی که در معرض عوارض جانبی معدی NSAIDها قرار دارند، میتوان یک مهارکننده پمپ پروتون اضافی را نیز تجویز نمود.[۴۲]
کلشیسین
کلشیسین برای آن دسته از بیمارانی که قادر به تحمل NSAIDها نمیباشند یک داروی جایگزین میباشد.[۲] عوارض جانبی آن (در درجه نخست، آشفتگی معدی رودهای) استفاده از آن را محدود میکند.[۴۳] اما با این حال، آشفتگی معدی رودهای به دوز مصرفی بستگی دارد، و احتمال دچار شدن به آن را میتوان با استفاده از دوزهای مصرفی کمتر ولی همچنان مؤثر، کاهش داد.[۱۸] کلشیسین میتواند با برخی از داروهای تجویز شده رایج دیگر نظیر آتورواستاتین و اریترومایسین و برخی از داروهای دیگر برهمکنش داشته باشد.[۴۳]
استروئیدها
گلوکوکورتیکوییدها به همان میزان NSAIDها مؤثر تشخیص داده شدهاند[۴۴] و در صورت وجود موارد منع استفاده برای NSAIDها قابل استفاده میباشند.[۲] این عاملها در صورت تزریق به داخل مفصل نیز به بهبود منجر میشوند؛ با این وجود، یک مورد استثناء عفونت مفصلی میباشد چرا که استروئیدها این بیماری را حادتر میکنند.[۲]
پگلوتیکاس
پگلوتیکاس (Krystexxa) در سال ۲۰۱۰ در ایالات متحده برای درمان نقرس تأیید شدهاست.[۴۵] این دارو برای ۳٪ از بیمارانی که تاب مصرف داروهای دیگر را ندارند یک گزینه بهشمار میرود.[۴۵] پگلوتیکاس هر دو هفته یک بار به صورت یک تزریق درونوریدی استعمال میشود،[۴۵]و دیده شدهاست که در این گروه جمعیتی بیماران باعث کاهش سطوح اسید اوریک میشود.[۴۶]
پروفیلاکسیس
شماری از داروها برای پیشگیری از رخدادهای مجدد نقرس سودمندند، از جمله مهارکننده زانتین اکسیداز (شامل آلوپورینول وفبوکسوستات) و اوریکوزوریکها (شامل پروبنسید و سولفینپیرازون). بنا بر دلایل نظری دال بر حادتر شدن حمله، تجویز این داروها معمولاً تا قبل از گذشت یک تا دو هفته پس از بهبود یک حمله حاد آغاز نمیشود،[۲] و اغلب برای سه تا شش ماه اول به صورت ترکیبی با یک NSAID یا با یک کلشیسین مورد استفاده قرار میگیرند.[۶] تجویز این داروها معمولاً تا قبل از آنکه بیمار دو حمله نقرس داشته باشد توصیه نمیشوند،[۲] مگر آنکه تغییرات مفصلی ویرانگر، تیفوس، یا نارسایی کلیوی اورات حاضر باشد،[۵] چرا که تا این تاریخ این داروها مقرونبهصرفه تشخیص داده نشدهاند.[۲] اقدامات مقتضی جهت کاهش سطوح اورات باید افزایش داده شوند تا جایی که سطوح اسید اوریک سرمی به پایینتر از ۳۰۰–۳۶۰ µmol/l (5.0–6.0 mg/dl) برسد، و این اقدامات باید به صورت نامحدود ادامه یابند.[۲][۶] اگر در زمان یک حمله، این داروها بهطور دیرینهای مورد استفاده قرار گرفتهاند، توصیه میشود استفاده از آنها را ادامه ندهید.[۳] اگر امکان پایین آوردن سطوح اسید اوریک به پایینتر از ۶٫۰ mg/dl وجود ندارد و حملات تکرارشوندهای دیده میشود، بدین صورت تلقی میشود که بیماری نقرس موجود در برابر درمان مقاوم است.[۴۷] بهطور کلی به نظر میرسد اثربخشی پروبنسید کمتر از آلوپورینول باشد.[۲]
نوعاً داروهای اوریکوزوریک در صورتی ترجیح داده میشوند که ترشح ناقص اسید اوریک، به صورتی که جمعآوری ۲۴-ساعته مایع ادرار که در ظروف مخصوص [۱] خود طی شرایط خاص، مقدار اسید اوریک کمتر از ۸۰۰ mg منجر شود، مشاهده گردد.[۴۸] با این وجود، در صورتی که بیمار دارای سابقه سنگ کلیه باشد تجویز این داروها توصیه نمیگردد.[۴۸] در یک ترشح مایع ادرار ۲۴-ساعته بیشتر از ۸۰۰ mg، که بیانگر تولید بیش از حد میباشد، تجویز یک مهارکننده زانتین اکسیداز ترجیح داده میشود.[۴۸]
مهارکنندههای زانتین اکسیداز (شامل آلوپورینول و فبوکسوستات) تولید اسید اوریک را محدود میکنند، و درمان بلندمدت با آنها ایمن بوده و توسط بدن بیمار مورد پذیرش قرار میگیرد، و در بیماران مبتلا به نارساییهای کلیوی و سنگ اوره قابل استفاده است، گرچه آلوپورینول در تعداد کمی از بیماران حساسیت شدید به وجود آوردهاست.[۲] در چنین مواردی تجویز داروی جایگزین، یعنی فبوکسوستات، توصیه میگردد.[۴۹]
- مکملهای غذایی طبیعی |تخصصی ترین گفتار درمانی درماهدشت کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی نوشیدنیهای سبز رنگ|تخصصی ترین گفتار درمانی درمهرویلا کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی گلوکز آمین|تخصصی ترین گفتار درمانی درمشکین دشت کرج 09121623463ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی جینسِنگ|تخصصی ترین گفتار درمانی درملارد کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی ژِنکو (درخت معبد)|تخصصی ترین گفتار درمانی درسرآسیاب کرج 09121623463ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی سیر|تخصصی ترین گفتار درمانی درشهرک ابراهیم کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی سبوس، صمغها و موسیلاژها|تخصصی ترین گفتار درمانی درگرمدره کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی فیبر|تخصصی ترین گفتار درمانی درچهل وپنج متری کرج 09121623463ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی روغن گل پامچال|تخصصی ترین گفتار درمانی دربنیاد کرج 09121623463ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی روغن دانه انگور|تخصصی ترین گفتار درمانی درشهرک شهرداری کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی تخم کتان و روغن تخم کتان|تخصصی ترین گفتار درمانی درحسن آباد کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی روغن ماهی|تخصصی ترین گفتار درمانی درمهرشهر کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی اسیدهای چرب ضروری (EFAs)|تخصصی ترین گفتار درمانی درگلشهر کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی دی متیل سولفوکسید (DMSO)|تخصصی ترین گفتار درمانی دردرختی کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی جگر خشک|تخصصی ترین گفتار درمانی دربلوار ارم کرج 09121623463 ژوئن 12, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی جوانه ذرت|تخصصی ترین گفتار درمانی درفردیس کرج 09121623463 ژوئن 11, 2019
- مکملهای غذایی طبیعی غضروف گاو|تخصصی ترین گفتار درمانی درملارد کرج 09121623463 ژوئن 11, 2019
- تنگی دریچه میترال|تخصصی ترین گفتار درمانی درمیانجاه کرج 09121623463 ژوئن 9, 2019
- تنگی دریچه آئورت|تخصصی ترین گفتار درمانی درعدل کرج 09121623463 ژوئن 9, 2019
- التهاب درونشامه قلب|تخصصی ترین گفتار درمانی درحیدر آبادکرج 09121623463 ژوئن 9, 2019
- افتادگی دریچه میترال|تخصصی ترین گفتار درمانی درشاهین ویلا کرج 09121623463 ژوئن 9, 2019
- احیای قلبی ریوی|تخصصی ترین گفتار درمانی درمیدان امام حسین کرج 09121623463 ژوئن 9, 2019
- هگزارلین|تخصصی ترین گفتار درمانی درمیدان نبوت کرج 09121623463 ژوئن 9, 2019
- هموکروماتوز|تخصصی ترین گفتار درمانی درمیدان اتحادکرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- دیابت نوع ۲|تخصصی ترین گفتار درمانی درمیدان توحید کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- دیابت نوع ۱|تخصصی ترین گفتار درمانی درمیدان اسبی کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- پیشدیابت|تخصصی ترین گفتار درمانی درمیدان مهران کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- هپاتیت ای|تخصصی ترین گفتار درمانی در جهانشهر کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- نارسایی حاد کبد|تخصصی ترین گفتار درمانی در عظیمیه کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- حرکات روده|تخصصی ترین گفتار درمانی در بلوارخان زاده کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- علایم ادراری|تخصصی ترین گفتار درمانی در بلوارشهرداری مهرشهر کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- پیوند قلب|تخصصی ترین گفتار درمانی در بلوارماهان کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- نخ دندان|تخصصی ترین گفتار درمانی در بلوارجمهوری کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- مسواک|تخصصی ترین گفتار درمانی در بلوارپرستار کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- کلرهگزیدین|تخصصی ترین گفتار درمانی در بلوارموذن کرج 09121623463 ژوئن 8, 2019
- طب ایرانی | گفتارتوان گستر کرج09121623463 ژوئن 1, 2019
- چک لیست کشوری دفاتر کار مامایی| گفتارتوان گستر کرج09121623463 ژوئن 1, 2019
- چک لیست کشوری دفترکار تعذیه | گفتارتوان گستر کرج09121623463 ژوئن 1, 2019
- چک لیست کشوری درمانگاه تخصصی دیابت | گفتارتوان گستر کرج09121623463 ژوئن 1, 2019
- چک لیست کشوری درمانگاه تخصصی داخلی | گفتارتوان گستر کرج09121623463 ژوئن 1, 2019
- چک لیست کشوری مراکز جراحی محدود | گفتارتوان گستر کرج09121623463 ژوئن 1, 2019
-
- https://goo.gl/maps/Hc3Jv9cPjVYAPdXu7https://goo.gl/maps/54qpAbqBov5YLBSZAhttps://goo.gl/maps/WDAgzn3kR2ukwSHY8https://goo.gl/maps/5MYMUdanLrYpiJR8Ahttps://goo.gl/maps/DMmpy9fbMnKGVXVg7https://goo.gl/maps/TUN1myMUN9sgAVpJAhttps://goo.gl/maps/ko12GtvRsA6p6Eqx7https://goo.gl/maps/CTt49yXN3Ej5vbvX9
- behtarinalborz.ir
goftardarmanionline.ir
googleimage.ir
hamejaa.ir
medu-karaj.ir
siavashataee.ir
slpnews.ir
autismonline.ir
avalinkaraj.ir
behtarin-entekhab-karaj-siavashataee.ir
behtarinkaraj.ir
goftardarmanikaraj.ir
goftareravan.ir
google-map.ir
googlegame.ir
googlemovies.ir
karaj-medu.ir
kardarmanialborz.ir
kardarmanikaraj.ir
loknatclinic.ir
loknatshekan.ir
otalborz.ir
otkaraj.ir
pff-rhs.ir
pooyesh-dar-goftardarmani-karaj.ir
pooyesh-dar-kardarmani-karaj.ir
siavash-ataee.ir