غده فوق کلیوی |تخصصی ترین گفتار درمانی در عظیمیه  کرج 09121623463

دکتر گفتاردرمانی در کرج

غده فوق کلیوی |تخصصی ترین گفتار درمانی در عظیمیه  کرج 09121623463

غدد فوق کلیوی[۱] یا غده‌های آدرنال(Adrenal) یک جفت غده درون‌ریز هستند که هر کدام بر روی کلیه‌ها قرار دارند و وزن هر غده حدود ۵ گرم است. هر غده از دو بخش قشر(Cortex) و مغز یا مدولا(Medulla) تشکیل شده‌است که هرکدام از این دو بخش هورمون‌های جداگانه‌ای ترشح می‌کند.

بخش قشری غده آدرنال

اهمیت قشر غده آدرنال از مغز یا مدولای آن بیشتر است، به‌طوری‌که برداشتن این بخش موجب مرگ می‌شود در حالیکه تخریب یا برداشتن بخش مدولا فقط اختلالاتی را ایجاد می‌نماید. قشر غده آدرنال هورمون‌هایی با عنوان کورتیکواستروئید را تولید می‌کند. قشر آدرنال به ترتیب از خارج به داخل از سه لایه تشکیل شده‌است که عبارتند از:

۱·بخش گلومرولا که نسبتاً نازک بوده و ترشح مینرالوکورتیکوئیدها مانند آلدوسترون را بر عهده دارند که در متابولیسم الکترولیتها به ویژه سدیم و پتاسیم نقش دارند.

۲· بخش فاسیکولا که ضخامت بیشتری دارد و ترشح گلوکوکورتیکوئیدها مانندکورتیزول و کورتیکوسترون را بر عهده دارد که بر متابولیسم مواد قندی اثر گذاشته و قند خون را زیاد می‌کنند. همچنین بر متابولیسم پروتئین‌ها و چربی‌ها نیز نقش دارند.

۳· بخش رتیکولا که در مجاورت قسمت مرکزی غده آدرنال قرار دارد ترشح آندروژن‌ها را بر عهده دارد که فعالیت آن‌ها شبیه هورمون‌های جنسی می‌باشد.

اثرات فیزیولوژیک هورمون‌های قشر آدرنال

هورمون‌های قشر آدرنال دارای اثر مینرالوکورتیکوئیدی (آلدوسترون) و گلوکوکورتیکوئیدی (کورتیزول) و اثرات ضعیف آندروژنی هستند.

کورتیزول دارای اثر مینرالوکورتیکوئیدی مختصری نیز است ولی اثر آلدوسترون در احتباس سدیم ۵۰۰ برابر قوی‌تر از کورتیزول است. با توجه به میزان ترشح آلدوسترون (۱۵۰ میکروگرم) و کورتیزول (۲۰ تا ۲۵ میلی‌گرم) در شبانه روز مسلم است که اثرات گلوکوکورتیکوئیدی منحصر به کورتیزول است و این هورمون بعلت ترشح بسیار زیادتر از آلدوسترون، قسمتی از اثرات مینرالوکورتیکوئیدی در بدن را نیز انجام می‌دهد.

اثرات گلوکوکورتیکوئیدها

به علت وجود گیرنده‌های کورتیزول در نقاط مختلف بدن این هورمون آثار فیزیولوژیک وسیعی را در همه جای بدن موجب می‌شود. مهم‌ترین اثر کورتیزول افزایش مقاومت بدن در مواقع استرس است.[۲] اثرات عمده کورتیزول عبارتند از:

  1. اثر در سوخت و ساز مواد قندی: اثر اصلی کورتیزول هنگامیکه گلوکز مورد احتیاج نباشد، افزایش ذخیره گلیکوژن در کبد و به مقدار کمتر در عضلات و قلب است؛ ولی در شرایط بی غذایی موجب می‌شود که بافت‌های مهم بدن گلوکز کافی دریافت کنند، اگر فردی از خوردن غذا خودداری کند پس از مدتی ذخیره گلوکز تمام می‌شود، در صورتی‌که وجود گلوکز برای فعالیت مغز ضروری است. در چنین شرایطی کورتیزول از طرق مختلفی قند خون را افزایش می‌دهد.
  2. اثر بر سیستم عصبی: تغییرات میزان کورتیزول سبب تغییراتی در آستانه حس‌ها، حافظه، هوش و تمرکز مغزی می‌شود. این اثرات در کمبود کورتیزول به صورت افسردگی، خمودگی و ندرتاً روان پریشی و نیز تغییراتی در حس‌های شنوایی، چشایی و بویاییمی‌گردد. این تغییرات احتمالاً از طریق کاهش جریان خون مغزی و اثر بر هدایت جریان‌های عصبی و تحریک‌پذیری سلول‌های عصبی ایجاد می‌شوند.
  3. اثرات ضد التهابی: کورتیزول از طریق کاهش نفوذپذیری مویرگ‌ها از نشت پلاسما بداخل بافت‌ها جلوگیری کرده و سبب کاهش التهاب و التیام سریعتر زخم‌ها می‌گردد.
  4. سایر اثرات: همچنین کورتیزول در متابولیسم مواد پروتئینی و چربیها، حفظ فشار خون طبیعی، مقاومت عضلات، افزایش اسیدمعده، تکامل رشد ریه در جنین، جذب آب و سدیم در کلیه‌ها و کاهش لنفوسیت‌های خون نقش مؤثری ایفا می‌نماید.

اثرات مینرالوکورتیکوئیدی

اگر چه بعضی از استروئیدهای قشر آدرنال مانند کورتیکوسترون و کورتیزول دارای اثرات مینرالوکورتیکوئیدی هستند ولی مهم‌ترین مینرالوکورتیکوئید در انسان آلدوسترون است که دارای اثرات زیر می‌باشد:

  1. کاهش دفع سدیم از ادرار
  2. افزایش دفع پتاسیم و یون هیدروژن در ادرار
  3. افزایش جذب آب در کلیه و جلوگیری از هدر رفتن آب بدن

اثرات آندروژنی[ویرایش]

در قشر غده آدرنال چند هورمون جنسی نر (آندروژن) و به مقدار کمتری هورمون‌های جنسی ماده (استروژن و پروژسترون) ساخته می‌شوند. آندروژن‌های قشر آدرنال در جنس نر به رشد اندام‌های جنسی در دوران کودکی کمک می‌نمایند. آندروژن‌های قشر آدرنال اثرات خفیفی در زنان نه تنها قبل از بلوغ بلکه در سراسر زندگی دارند. قسمت زیادی از رشد موهای زیر بغل و زهار در زنان ناشی از عمل این هورمون هاست. در زنان اگر ترشح آندروژن‌های قشر آدرنال از حد طبیعی بیشتر شود، نشانه‌هایی از صفات ثانویه جنسی مردانه مانند بم شدن صدا، پرمویی (Hirsutism)، کاهش رشد پستان‌ها و بزرگ شدن کلیتوریس(Clitoris) ظاهر می‌گردد که به این اختلال سندرم آدرنوژنیتال گویند.

هیپوکورتیکوئیدی و هیپرکورتیکوئیدی

کمبود هورمون‌های قشر غده آدرنال (هیپوکورتیکوئیدی) باعث بیماری آدیسون(Addison) و افزایش غیرطبیعی آن‌ها موجب سندرم کوشینگ می‌شود.

تنظیم ترشح کورتیکواستروئیدها

ترشح کورتیزول و کورتیکوسترون و آندروژن‌های غده آدرنال به وسیله هورمون آدرنوکورتیکوتروپین(ACTH) که محرک قشر آدرنال است و ازهیپوفیز قدامی ترشح می‌شود، تنظیم می‌گردد. ترشح ACTH نیز به نوبه خود توسط فاکتور آزادکننده کورتیکوتروپین(CRH) تنظیم می‌شود. درد و ناراحتی‌های عصبی و روانی با تأثیر بر هیپوتالاموس، ترشح CRH را افزایش می‌دهند که در نتیجه آن به افزایش ترشح کورتیکوستروئیدها منجر می‌شود. بالا رفتن میزان کورتیزول در خون با اثر مستقیم بر هیپوتالاموس و هیپوفیز باعث کاهش ترشح CRH و ACTH می‌گردد. بر عکس هنگام کاهش کورتیزول در خون ترشح هورمون‌های مذکور افزایش می‌یابد. ترشح هورمون‌های کورتیزول و CRH و ACTH در شبانه روز حالت نوسانی دارد، به‌طوری‌که در ساعات اولیه صبح زیاد و در هنگام غروب کم است.

بخش مرکزی آدرنال

یکی از هورمون‌های مترشحه از این بخش آدرنالین یا [اپی نفرین] نام دارد. ترشح آدرنالین نوعی حالت آماده باش در بدن ایجاد می‌کند و بدن را یاری می‌دهد که در مقابل پیشامدهای نابهنگام، آمادگی داشته باشد؛ مانند موارد جنگ و ستیز، فرار یا مسابقات ورزشی. در چنین حالتی، در اثر ترشح آدرنالین فعالیت قلب افزایش می‌یابد، فشار خون زیاد می‌شود و خون‌رسانی افزایش می‌یابد. آدرنالین به خصوص موجب باز شدن رگ‌های موجود در عضلات می‌شود و خون‌رسانی به این اعضاء را که موجب تحریک بدن می‌شوند، افزایش می‌دهد. از طرف دیگر، این ماده با تأثیر گذاشتن بر مغز، حالت آمادگی بیشتر و امکان تحریک‌پذیری به اعصاب می‌دهد. اثر آدرنالین بر کبد موجب بالا رفتن گلوکز خون می‌شود و به این وسیله، نیاز ماهیچه و اعصاب به انرژی بیشتر برطرف می‌گردد. ترشح آدرنالین هنگام خشم، ترس و اضطراب افزایش می‌یابد. در واقع بخش مرکزی غده فوق کلیوی را می‌توان جزئی از دستگاه عصبی سمپاتیک دانست، زیرا این اعصاب به سلول‌های بخش مرکزی وارد شده‌اند و هر بار که تحریک دستگاه سمپاتیک رخ می‌دهد، این سلول‌ها تحریک می‌شوند و هورمون آدرنالین آزاد می‌کنند.

 

Related posts